" تغييرات زمان در تاريخ اسلام "

« و ان هذا صراطی مستقيما فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فتفرق بكم عن سبيله‏
غ ( 1 ) .
در بحثی كه ديشب عنوان شد عرض كرديم برای اينكه با منطق مخالفين و
ايراد گيرها آشنا باشيم و بتوانيم گفته‏های آنان را تجزيه و تحليل كرده و
جواب بدهيم خلاصه حرفهای آنها را عرض می‏كنيم . عرض شد كه طبقه‏ای كه ما
آنها را جاهل می‏ناميم يك حرفی بر سر زبانها دارند ، می‏گويند اين دنيا
دنيای تغيير است ، دنيای حركت است ، هيچ چيز در دو لحظه به يك حال‏
نيست ، پس هيچ چيزی در اين دنيا به معنای واقعی نمی‏تواند ثابت بماند .
بعد می‏گويند حالا كه چنين است كه هيچ چيز در دنيا قابل بقا و دوام نيست‏
، همه چيز وجود موقت و محدود و ناپايدار دارد پس چطور دين اسلام می‏تواند
برای هميشه باقی بماند ؟ عرض كردم جواب اين مطلب با اين بيان كه رنگ‏
فلسفی به آن می‏دهند ، اينست : اينكه هر چيز در دنيا تغيير پذير و كهنه‏
شدنی است به معنای اينست كه
پاورقی :
1 - سوره انعام ، آيه . 153

هر امر مادی اينطور است ، هر جسمی از اجسام عالم اينطور است ولی صحبت‏
ما در اجسام نيست . اگر كسی درباره يك انسان مدعی ابديت شخصی بشود جای‏
اين حرف هست ، يا اگر كسی درباره قرآن مكتوب روی كاغذ چنين حرفی بزند
، درست است ولی صحبت ، نه درباره شخص است و نه درباره كاغذ و مركب‏
. صحبت درباره قانون است ، درباره يك سلسله حقايق است . اينكه مواد
عالم كهنه می‏شوند چه ربطی به حقايق عالم دارد ؟ مثلا اينكه می‏گوئيم :
راستی موجب رضای خداست ، يا : برای انسان استقامت صفت خوبی است ،
قانونی برای زندگی بشر است . اين ، تغيير پذير نيست . ولی گفتيم يك‏
مطلب ديگر هست و آن راجع به حاجتهای زندگی است كه حاجتها تغيير می‏كند
و چون حاجتها تغيير می‏كند پس قوانين كه برمبنای احتياجات است بايد
تغيير بكند . اجمالا ديشب عرض شد كه حاجتهای اصلی بشر تغيير نمی‏كند و
حاجتهای فرعی است كه تغيير می‏كند . وعده دادم كه امشب در اطراف اين‏
موضوع بحث كنم ولی چون امشب شب ولادت حضرت مجتبی ( ع ) است [ فقط ]
قسمتی از آن را عرض می‏كنم كه هم مناسبت امشب رعايت شده باشد و هم از
مطلب جدا نشده باشيم .
از خصوصيات دين مقدس اسلام اينست كه هميشه روی حاجتهای ثابت انسان‏
مهر ثابت زده است اما حاجتهای متغير انسان را تابع حاجتهای ثابت قرار
داده است ، و اين به عقيده شخص من اعجازی است كه در ساختمان اين دين‏
به كار رفته است . با مثالهائی اين مطلب را روشن می‏كنم ولی قبل از اين‏
، يك مقدمه كوتاه عرض می‏كنم و آن اينكه ما شيعيان از نعمتهائی برخوردار

هستيم كه اهل تسنن نيستند . آنها قرآن دارند ما هم داريم ، سنت پيغمبر
دارند ما هم داريم ، ولی آنها از قرآن و سنت پيغمبر ديگر تجاوز نمی‏كنند
يعنی منابع و سرچشمه‏ای كه می‏خواهند دين را از آن منبع بردارند جز اين دو
تا نيست . پيغمبر ( ص ) بعد از بعثت چند سال زندگی كرد ؟ بيست و سه‏
سال . از اين بيست و سه سال سيزده سال در مكه و ده سال در مدينه بودند .
تمام مدتی كه حضرت زنده بود و گفتار و رفتار و تقرير آن حضرت سند
محسوب می‏شود بيست و سه سال بيشتر نيست يعنی از نظر زمان كه در اين‏
شبها مورد بحث ماست ، زمانی كه پيغمبر در آن زمان بود مجموعا بيست و
سه سال است . البته در اين 23 سال ، زمان تغييراتی كرد . موقعی كه در
مكه بود اوضاع و شرايط طوری بود ، و موقعی كه در مدينه بود اوضاع طور
ديگر بود . در مكه قبل از آنكه ابوطالب و خديجه از دنيا بروند يك اوضاع‏
و شرايطی بود و بعد از رحلت آنها اوضاع ديگری پيدا شد . سه سال اول‏
بعثت اوضاع و شرايطی بود و بعد از آنكه آيه آمد : « فاصدع بما تؤمر و
اعرض عن المشركين »( 1 ) اوضاع ديگری پيدا شد و حضرت طرز كارش عوض‏
شد .
اهل تسنن كه طبقه بنديهائی راجع به زمان پيغمبر اكرم كرده‏اند ، مثلا
می‏گويند از سال اول بعثت تا اسلام عمر . آنها اسلام عمر را آن . . . ( 2 )
كه اوضاع اسلام عوض شد . البته اسلام حمزه را هم قبول دارند روی حساب‏
اينكه مسلمين قبل از اسلام حمزه در يك وضع سخت‏تری بودند ، با اسلام حمزه‏
پشت مسلمين محكمتر شد
پاورقی :
1 - سوره حجر ، آيه . 94
2 - [ متن پياده شده از نوار به همين صورت است ] .

و قهرا در طرز كار آنها تغييراتی پيدا شد . همچنين دوران مدينه را به قبل‏
از " بدر " ، و بعد از " بدر " ، قبل از فتح مكه و بعد از فتح مكه‏
تقسيم می‏كنند . در تمام اين 23 سال چهار پنج وضع برای زمان پيش آمد و در
هر يك از آنها وضع مسلمين فرق می‏كرد . ولی تمام اين زمان 23 سال بود .
اما دوره عصمت برای ما شيعيان منحصر به 23 سال نيست . برای ما دوره‏
عصمت 273 سال است زيرا بيست و سه سال زمان پيغمبر را كه آنها دارند ما
هم داريم ، دويست و پنجاه سال يعنی از سال دهم هجری تا سال دويست و
شصت كه سال وفات امام عسكری است ، ما علاوه داريم . دويست و پنجاه سال‏
دوره عصمت يعنی دوره امام معصوم ظاهر داريم كه سيره‏اش برای ما حجت‏
است . آنها فقط بيست و سه سال دارند كه سيره پيغمبر برايشان حجت است‏
. عرض شد در بيست و سه سال پيغمبر اوضاع زمان چهار پنج رنگ گرفت .
قهرا در اين دويست و پنجاه سال ، اوضاع بيش از اين تغيير كرد . ولهذا
اين امر ، مشكل اقتضای زمان را برای ما شيعيان حل كرده است .
شما گاهی ممكن است به اين مسأله برخورد بكنيد كه در بعضی از امور
سيرت پيغمبر يا سيرت يكی از ائمه متفاوت است با سيرت و روش علی بن‏
ابی طالب يا يكی ديگر از ائمه . می‏بينيد امام حسن صلح می‏كند ، امام حسين‏
می‏جنگد . می‏بينيد علی بن ابی طالب لباسش از دو جامه ساده تشكيل شده‏
است در صورتی كه حضرت زين العابدين لباس خز می‏پوشد . ( ايشان برای‏
خودشان هر سال لباس خز نو تهيه می‏كرد ) . ولی در سيرت پيغمبر اين دو
امر مختلف پيدا نشده است . در " كافی " است كه سفيان ثوری يك

روز بر امام صادق وارد می‏شود . حضرت جامه سفيد بسيار لطيفی مانند پوست‏
نازك تخم مرغ پوشيده بود . تا چشمش به آن لباس افتاد به حضرت اعتراض‏
كرد كه شما چرا بايد يك همچو لباسی بپوشيد ؟ ! حضرت فرمود مگر چه عيبی‏
دارد ؟ سفيان گفت شما مگر بايد از اهل دنيا باشيد ؟ ! حضرت فرمود اساسا
تمام نعمتهای دنيا مال صالحين است نه مال فاسقين . سفيان ! يكوقت هست‏
كه بيماری و روی غرض حرف می‏زنی و يكوقت هست كه اشتباه كرده‏ای . اگر
اشتباه كرده‏ای بايد برايت توضيح بدهم . سفيان برخاست رفت . بعد عده‏ای‏
از مقدسها و همفكرها آمدند به حضرت عرض كردند رفيق ما سفيان نتوانست‏
جواب ترا بدهد ولی ما آمده‏ايم با شما مباحثه بكنيم . ما آن حرفی را كه‏
زدی قبول نداريم . امام فرمود بسيار خوب ، اگر بنا شد با هم مباحثه كنيم‏
چه اصلی را بايد ثابت قرار بدهيم ؟ گفتند قرآن . حضرت فرمود هيچ چيز
بهتر از قرآن نيست اما به شرط اينكه آن را بفهميد . بعد حضرت فرمود من‏
می‏دانم عمده حرفی كه در دل داريد مسأله سيره پيغمبر و صحابه است . چيزی‏
كه در ذهن شما هست اينست كه پيغمبر ( ص ) و علی ( ع ) از اين لباسها
نمی‏پوشيدند ، تو چرا می‏پوشی ؟ فرمود شما اين را نمی‏دانيد كه اين مسأله‏
مربوط به اسلام نبوده است ، مربوط به زمان است . اگر پيغمبر در زمان من‏
بود مثل من لباس می‏پوشيد ، اگر من هم در زمان پيغمبر بودم ، مثل او
لباس می‏پوشيدم . در اين مورد آنچه در اسلام اصالت دارد مواسات است‏
يعنی مسلمانان بايد احساس همدردی بكنند ، مسلمان بايد حقوق واجب مالش‏
را بدهد . اين هم باز يك امر ثابت است و در تمام زمانها هست .

مسلمان بايد اعتمادش به خدا باشد نه به پول . اين ، همان معنای واقعی‏
زهد است .
بعد فرمود : و اما اينكه انسان نوع لباسش را چگونه بايد انتخاب بكند
، اين ديگر مسأله زمان است . در زمان پيغمبر وضع عمومی مردم بسيار سخت‏
و ناگوار بود . در جنگ تبوك سپاه اسلام را جيش العسره يعنی سپاه سختی‏
ناميده بودند برای اينكه اين لشكر سی هزار نفری به قدری بی آذوقه بودند
كه دلشان ضعف می‏رفت و برای اينكه اين ضعف را برطرف بكنند هر سه چهار
نفری با يك خرما خودشان را سير می‏كردند . در جنگ بدر مسلمين سيصد و
سيزده نفر بودند در صورتی كه شمشيرهايشان از سی چهل عدد تجاوز نمی‏كرد و
فقط سه يا چهار اسب داشتند در حالی كه عدد دشمن ميان نهصد و هزار بود و
هر روز چندين شتر برای خوراكشان می‏كشتند . اهل صفه به قدری فقير بودند كه‏
ساتری برای نماز خواندن نداشتند مگر يك عدد ، و با همان يك عدد به‏
ترتيب نمازشان را می‏خواندند . وقتی حضرت رسول به خانه فاطمه می‏آيد و
می‏بيند پرده‏ای آويخته است فورا برمی‏گردد . حضرت زهرا حس كرده فورا
پرده را می‏كند و آن دستبند نقره را كه در دست داشت از دست در می‏آورد و
خدمت حضرت می‏برد كه آنرا به فقرا انفاق بكند . اين ، اصل مواسات است‏
. در آن زمان مواسات ايجاب می‏كرده كه حتی يك پرده هم در خانه شخص‏
پيدا نشود . اما اكنون در عصر ما عصری كه بزرگترين امپراطوری دنيا تشكيل‏
شده است ، زندگی مردم عوض شده است ولی باز من بايد از حد معتدل خارج‏
نشوم . لباسی كه من می‏پوشم لباس

معتدل امروز است . يعنی در اسلام پارچه اصالت ندارد كه حتما بايد يك‏
نوع لباس بپوشند ، بلكه اسلام اصولی دارد كه طبق آن بايد لباس بپوشند .
آن اصول ، ثابت است ، اصولی است كه وظيفه انسان را به حسب زمان تغيير
می‏دهد . اگر چيزی در نظر اسلام اصالت داشته باشد ، ديگر تغيير پذير نيست‏
، اما چيزی كه اسلام روی آن مهر نزده است ، به عنوان لباس است ، شكل‏
اجرايی برای چيزی است كه مهر به آن زده است .
پس اينجا زمان تكليف را عوض می‏كند . اگر اينجور نبود ، اگر اين‏
مسائل جزئی اصالت می‏داشت ، محال ممتنع بود كه علی بن ابی طالب يكجور
عمل بكند و يكی از ائمه جور ديگر . عبادت خدا اصالت دارد ، خوف خدا
اصالت دارد ، مواسات و رسيدگی به فقرا اصالت دارد . همان كاری را كه‏
علی بن ابی طالب كرده ، حضرت سجاد هم كرده . علی بن ابی طالب از شب‏
تا صبح مشغول می‏شود به عبادت ، بعضی از شبها هزار ركعت نماز خوانده‏
است ، حضرت سجاد هم همينطور . حضرت اميرشبانه به سرپرستی فقرا رفته‏
است و حضرت سجاد هم رفته است ، امام رضا هم رفته است ، همه از فقرا
دلجوئی كرده‏اند . اما اينكه خود شخص چگونه لباس بپوشد ، اين ديگر مربوط
به زمان است .
مردی است بنام " معتب " كه در خانه حضرت صادق ( ع ) سمت‏
خوانسالاری داشته است . می‏گويد شبی در دل شب ديدم شخصی از خانه خارج شد
، خوب دقت كردم ديدم خود حضرت است و چون اجازه نداشتم ، خودم را
معرفی نكردم اما در عين حال گفتم سياهی امام را تعقيب بكنم نكند دشمن به‏
ايشان

صدمه بزند . همينطور تعقيب می‏كردم ، يك وقت ديدم باری كه به پشت‏
داشت ، از شانه ايشان افتاد . حضرت در اينجا ذكری گفت . من جلو رفتم و
سلام كردم . فرمود اينجا چه می‏كنی ؟ گفتم چون ديدم از خانه خارج شديد
نخواستم شما را تنها بگذارم . بعد آن آذوقه را جمع كردم و در ميان انبان‏
گذاشتم . گفتم آقا بگذاريد من به دوش بگيرم . فرمود آيا در قيامت تو
می‏توانی بار مرا به دوش بكشی ؟ حركت كرديم تا رسيديم به ظل بنی ساعده‏
كه معلوم بود مسكن فقرا است . ديدم يواشكی حضرت آن نانها را ميان آنان‏
تقسيم كرد . من عرض كردم آيا اينها شيعه هستند ؟ فرمود نه . گفتم با
وجود اينكه شيعه نيستند شما به اينها رسيدگی می‏كنيد ؟ فرمود اگر شيعه‏
می‏بودند نمك هم برايشان می‏آوردم . اين ديگر زمان امام صادق و زمان حضرت‏
امير ندارد . اين ، مواسات است و در همه زمانها يكجور است .
چرا امام حسن صلح كرد يا چرا امام حسين صلح نكرد ؟ اصلا چرا ما درباره‏
اين دو امام بگوئيم ، قدری جلوتر برويم . چرا علی بن ابی طالب در زمان‏
خلافت ابوبكر قيام نكرد ؟ چرا در زمان خلافت عمر قيام نكرد ؟ چرا در زمان‏
خلافت عثمان قيام نكرد ولی بعد از عثمان كه آمدند با او بيعت كردند ،
محكم ايستاد ، در صورتی كه از نظر علی بن ابی طالب همانطوری كه ابوبكر
غاصب بود معاويه هم غاصب بود . برای اينكه آنچه كه در نظر اسلام اصالت‏
دارد مطلب ديگری است و آن اينست كه آن اقدامی كه حفظ حوزه اسلام با او
بشود ، بر هر اقدام ديگر مقدم است . آيا اينكه اسلام می‏گويد علی بن ابی‏
طالب خليفه باشد ، برای اينست كه

اسلام تضعيف بشود يا برای اينست كه اسلام تقويت بشود ؟ البته خليفه باشد
كه اسلام تقويت بشود . حالا اگر مردم و صحابه پيغمبر به حرف پيغمبر گوش‏
می‏كردند و با علی ( ع ) بيعت می‏كردند و علی در يك همچو شرايطی خليفه‏
می‏شد ، منظور پيغمبر حاصل بود يعنی تصدی خلافت سبب تقويت اسلام بود .
ولی پيغمبر حضرت علی را برای خلافت نامزد كرده است ، يكدفعه بعد از
پيغمبر جريان ديگری به وجود می‏آيد ، پير مردها و اكابر اصحاب پيغمبر به‏
فكر می‏افتند كه از اين قضيه استفاده بكنند . در همان حال مردمی تازه‏
مسلمان هستند كه هنوز اسلام در دل آنها نفوذ نكرده است ، تازه شهرت اسلام‏
به دنيای خارج عرب كشيده شده است . حالا مصلحت اسلام ايجاب می‏كند كه‏
يك آرامش كاملی برقرار باشد . اولا بايد غائله مرتدها خوابانده شود .
ثانيا آنها كه از دور می‏آيند كه اين حسابها سرشان نمی‏شود . از نظر آنها
علی بن ابی طالب و ابوبكر علی السويه هستند . مصلحت اسلام اينطور ايجاب‏
می‏كند كه حالا كه اينها عمل ناشايستی مرتكب شده‏اند ، آن كسی كه در اينجا
ذيحق است ، دندان روی جگر بگذارد البته نه به خاطر جان خودش بلكه به‏
خاطر مصلحت اسلام . مصلحت اسلام اينطور ايجاب می‏كند كه علی ( ع ) دندان‏
روی جگر بگذارد و در صف مأمومين ابوبكر هم شركت بكند و با عمر نيز
همينطور رفتار كند و به سؤالات و اشكالات مردم جواب بدهد . چيزی كه از
نظر علی اصالت دارد حيثيت و آبروی اسلام است . در اينجا دندان روی جگر
گذاشتن، بهتر آبروی اسلام را حفظ می‏كند يا لااقل كمتر آبروی اسلام را می‏برد.

اما قضيه می‏گذرد ، اوضاع زمان تغيير می‏كند ، اسلام جهانگير می‏شود . زمان‏
معاويه پيش می‏آيد ، معاويه حيثيت عمر و ابوبكر را ندارد . او كسی است‏
كه خودش و پدرش سالها عليه اسلام جنگيده‏اند . حسابها عوض شده است . در
اينجا علی با معاويه می‏جنگد . زمان امام حسن پيش می‏آيد . در اين زمان در
اثر جريانهای زيادی كه در زمان اميرالمؤمنين پيش آمد و از همه بالاتر آن‏
حالت سست عنصری‏ای كه اصحاب امام حسن به خرج دادند ، اگر امام حسن‏
مقاومت می‏كرد ، كشته می‏شد ولی نه كشته شدن شرافتمندانه و افتخارآميز
آنگونه كه حسين بن علی كشته شد . حسين بن علی با هفتاد و دو نفر كشته شد
، يك شهادت آبرومندانه و در يك وضع و شرايط خاص كه هزار و سيصد سال‏
دارد اسلام را آبياری می‏كند . در زمان امام حسن يك حالت رخوت و سستی و
خستگی در شيعيان پيدا شده بود كه اگر اين كار ( مقاومت در مقابل معاويه‏
) ادامه پيدا می‏كرد ، يك وقت خبردار می‏شدند كه حضرت را دست بسته‏
تحويل معاويه داده‏اند . هنوز صابون معاويه و بنی اميه درست به جامه مردم‏
نخورده بود . بيست سال معاويه حكومت كرد ، مغيره بن شعبه و زيادبن ابيه‏
كه به جان مردم افتادند آنوقت مردم فهميدند كه اشتباه كردند كه در زمان‏
حضرت علی دعوت او را لبيك نگفتند ، اشتباه كردند كه امام حسن را تحويل‏
معاويه دادند . لهذا بعدها ( بعد از حادثه كربلا ) عده‏ای پيدا شدند و
توابين را به وجود آوردند كه همانها بودند كه دور مختار را گرفتند .
اين امر يعنی آگاه شدن مردم از ماهيت حكومت اموی ، از

عواملی بود كه شرايط را برای قيام امام حسين ( ع ) مساعد می‏كرد . گذشته‏
از اين ، وضع يزيد با وضع معاويه فرق می‏كرد . معاويه در لباس نفاق كار
می‏كرد ، يزيد در لباس كفر ، معاويه لااقل روی كارهايش سرپوش می‏گذاشت ،
علنا شراب نمی‏خورد ، علنا سگ بازی نمی‏كرد ، صورت ظاهر را حفظ می‏كرد ،
ولی يزيد جوانی بود ديوانه و پرده در كه حساب موقعيت خودش را نمی‏كرد
كه هر چه هست بالاخره مردم او را خليفه پيغمبر می‏دانند . اينقدر شراب‏
می‏خورد تا مست می‏شد و در حضور جمعيت به پيغمبر ناسزا می‏گفت . واقعا
اگر قضايای كربلا نبود و امام حسين قيام نمی‏كرد و سبب نمی‏شد كه يزيد از
بين برود و او همان بيست سالی را كه معاويه خليفه بود خلافت می‏كرد ، اصلا
حوزه اسلام منقرض می‏شد . پس شرايط زمان خيلی فرق می‏كند . بنابراين امام‏
حسن همان برنامه را اجرا كرد كه امام حسين اجرا كرد و امام حسين همان‏
برنامه را اجرا كرد كه امام حسن اجرا كرد ، فقط شكل كارشان با هم فرق‏
داشت ، ولی روح هر دو يكی بود . اين بود دو مثالی كه خواستم در اين‏
زمينه عرض كرده باشم .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: